اقتصاد ایران در آستانه یک تله مزمن؛ هشدار یک کارشناس درباره مسیر آرژانتینی

به گفته این کارشناس، استمرار تورم‌های مزمن و مزاحمت‌های ساختاری در سیاست‌گذاری اقتصادی باعث شده ایران وارد چرخه‌ای شود که پیش از این کشورهایی مانند آرژانتین برای سال‌های طولانی در آن گرفتار بوده‌اند؛ چرخه‌ای که مشخصه اصلی آن ترکیب هم‌زمان کسری بودجه بالا، تورم مزمن، نرخ‌های بهره سنگین و جهش‌های مکرر ارزی است.

او تأکید می‌کند این وضعیت نه یک شوک مقطعی، بلکه یک الگوی رفتاری تثبیت‌شده در اقتصاد است که در صورت اصلاح نشدن، به مرور تبدیل به «هنجار» می‌شود؛ هنجاری که هم سیاست‌گذار و هم فعالان اقتصادی ناخواسته به آن عادت می‌کنند.

تله آرژانتینی؛ چرخه‌ای که به‌سختی می‌شکند

تله آرژانتینی مفهومی است که برای توصیف اقتصادهایی به‌کار می‌رود که در آن‌ها تورم بالا به یک پدیده مزمن تبدیل شده و سیاست‌های مالی و پولی نتوانسته‌اند آن را مهار کنند. در چنین فضایی، دولت‌ها برای پوشش کسری بودجه به ابزارهای تورم‌زا متوسل می‌شوند، بانک‌های مرکزی ناچار به افزایش نرخ بهره می‌شوند و بازار ارز نیز به‌طور مداوم در معرض جهش‌های قیمتی قرار می‌گیرد. نتیجه این چرخه، فرسایش تدریجی قدرت خرید خانوارها، کاهش انگیزه سرمایه‌گذاری مولد و شکل‌گیری انتظارات تورمی پایدار است.

این کارشناس معتقد است اقتصاد ایران اکنون در همین مسیر قرار گرفته و نشانه‌های آن را می‌توان در عادت تدریجی به نرخ‌های تورمی بسیار بالا مشاهده کرد. او هشدار می‌دهد که خطر اصلی اینجاست که سیاست‌گذار به نرخ‌های تورمی بالا خو بگیرد؛ در حالی که چنین شرایطی عملاً امکان برنامه‌ریزی اقتصادی پایدار و حفظ رفاه عمومی را از بین می‌برد.

به گفته او، زمانی که تورم‌های بالای مزمن به یک «واقعیت پذیرفته‌شده» تبدیل شود، جامعه وارد مرحله‌ای می‌شود که دیگر تصمیم‌گیری‌های اقتصادی نه بر پایه پول ملی، بلکه با معیار ارزهای خارجی انجام می‌گیرد؛ وضعیتی که به‌طور غیررسمی نشانه تضعیف شدید اعتماد به پول ملی است.

خطر لغزش به سمت تله ونزوئلایی

این کارشناس در بخش دیگری از تحلیل خود به سناریویی هشدار می‌دهد که به‌مراتب پرهزینه‌تر از وضعیت فعلی است: «تله ونزوئلایی». این مفهوم به شرایطی اشاره دارد که در آن، فروپاشی اعتماد عمومی به پول ملی شتاب می‌گیرد و جامعه به این جمع‌بندی می‌رسد که نگهداری یا استفاده از پول داخلی دیگر کارکرد اقتصادی ندارد. در چنین فضایی، دلاریزه‌شدن رفتارهای اقتصادی فراگیر می‌شود و اقتصاد وارد مرحله‌ای از بی‌ثباتی عمیق‌تر می‌گردد.

او توضیح می‌دهد که نشانه‌های اولیه این رفتار هم‌اکنون در جامعه مشاهده می‌شود؛ به این معنا که بسیاری از افراد، به‌صورت ذهنی ارزش دارایی‌ها، هزینه‌ها و حتی تصمیمات اقتصادی خود را با معیار ارز خارجی محاسبه می‌کنند. اگر این الگو از سطح ذهنی به سطح عملی و فراگیر در تمام حوزه‌ها منتقل شود، می‌تواند مقدمه‌ای برای ورود به فاز ونزوئلایی باشد؛ فازی که خروج از آن به‌مراتب دشوارتر و پرهزینه‌تر خواهد بود.

پیامدها برای سیاست‌گذاری اقتصادی

هشدارهای این کارشناس را می‌توان در امتداد آمارهای اخیر رشد اقتصادی منفی و رکود بخش‌های کلیدی مانند صنعت و ساختمان تحلیل کرد. ترکیب تورم مزمن، افت سرمایه‌گذاری و رکود تولید، همان بستری است که تله‌های مزمن اقتصادی در آن شکل می‌گیرند. اگر اصلاحات ساختاری در حوزه بودجه، نظام بانکی و سیاست‌های پولی و ارزی به تعویق بیفتد، احتمال تثبیت این چرخه افزایش می‌یابد.

از منظر کارشناسی، عبور از تله آرژانتینی نیازمند مجموعه‌ای از اقدامات هماهنگ است: کنترل پایدار کسری بودجه، ایجاد انضباط مالی، بازسازی اعتماد به سیاست پولی، و مهم‌تر از همه، ثبات در تصمیم‌گیری‌های اقتصادی. بدون این اصلاحات، حتی بهبودهای مقطعی در درآمدهای نفتی نیز قادر نخواهد بود مسیر کلی اقتصاد را تغییر دهد.